Moğolistan

Cengiz Han, Gobi Çölü, Tonyukuk Anıtları

Bulutların, mavilerin ve Cengiz Han'ın ülkesi. Uçsuz bucaksız yeşillikler, yaşı belirsiz yüzler, sağlıklı topaç gibi çocuklar, atlar, yaklar, ger adı verilen çadırlar, kımız, doğayı anlatan gırtlak müziği ve at başından yapılan kemanlarıyla Moğolistan.

36 Han'ı simgeleyen 36 sütun üzerinde, savaş sonrasında bu tepede bulduğu söylenen altın kırbaç'ıyla, insan eliyle yapılan 100 harikadan biriymiş üstteki heykel.

Doğu ve Orta Asya'da denize kıyısı olmayan tamamen kara bir ülke. Sınır komşuları Rusya ve Çin. En batısı Kazakistan'a birkaç kilometre uzak ama sınırı yok.

Dünyanın en az nüfus yoğunluğuna sahip(3.7 milyon).Ülke nüfusunun yarıya yakını başkent Ulan Bator'da yaşıyor. Dil: Moğolca Para birimi Moğolistan Tugriki. Zaman dilimi: bölgesine göre UTC+7, UTC+8 yani Ulan Bator bizden 8 saat ileride. Çoğunluğun Tibet Budizmini (Lamaizm) tercih ettiği ülkede hristiyanlık ve Şamanizm az görülmekte.

 Asıl adı Temuçin  olan Moğol komutan,hükümdar  Cengiz Han, 13. yüzyılın başında Orta Asya'nın göçebe kavimlerini bir araya toplayarak Moğol siyasi kimliğiyle, dünya tarihinde en geniş toprağa sahip(otuz üç milyonkilometrekare)Moğol İmparatorluğunu kuruyor. Sibirya, Afganistan,İran, Suriye,Irak,Türkiye'nin bir kısmı, Polonya, Hırvatistan, Çekya ve Avusturya bu akın ve istilalara maruz kalanlardan. Dünyanın büyük bir bölümünü kırıp geçirmesine rağmen fethettikleri ülkelerde  sosyal, kültürel ve ekonomik yaşamın istikrarını Moğol Barışı (Pax Mongolica) ile sağlamış. Yetkin yönetim modeli, ticaretin teşviki, ileri haberleşme ve ulaşım Güney doğu Asya'dan Avrupa'ya kadar  etkin oldukları Doğu ve Batı'yı birbirine bağlamış. Kültürel ve dinsel hoşgörü Moğol Barışı'nın yapı taşı olmuş.

Moğolistan'ın güneyinin üçte birini kaplayan Dünya'nın beşinci, Asya'nın en büyük çölü Gobi diğer çöllerin aksine kayalar ve çakıllı düzlüklerden oluşmuş. Karasal ve kuru iklimin bitki örtüsü dikenli çalı ve küçük otlar. Akarsu yok denecek kadar az, orta büyüklükte tuzlu göller ve bazı yörelerde büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine yarayan yaygın yeraltı suları varmış. Bazı jeologlara göre Gobi Çölü antik zamanlarda  deniz tabanıymış.  Fosilleri bulunan mercan, deniz zambağı ve çeşitli deniz kabukları düşünülünce...En iyi korunmuş Dinozor fosil yatakları Paleolontologların gözdesi imiş.

Tarihte  Büyük Moğol İmparatorluğu ve İpek Yolu şehirleri dolayısıyla anılmış. Yaban eşekleri, atlar,      ayılar, kurtlar, develer ve kar kaplanlarının bulunduğu söyleniyor.

Ve çölü  boydan boya geçen bir demiryolu var.

Konar-göçer bir medeniyetin temsilcilerinden Moğollar'ın yazıya geçişi on üçüncü yüzyıl. 1206 yılında Türk oldukları kabul edilen Nayman'ların ülkesini ele geçirdiklerinde Uygur yazısı ile tanışmışlar. Cingis-qan kelimesiyle başlayan Cengiz taşı (1225) Uygur harfli ilk Moğolca metin. Soldan sağa ve dikey, beş satır ve 21 kelimeden oluşan bu eşsiz arkeolojik ve epigrafik bulgunun ağırlığı bir tona yakınmış, 1802 yılında S.Petersburg'a taşınmış.

Okuma yazma bilmeyen Cengiz Han ilk Moğol yazı alfabesini hazırlatmış. Moğolistan Üniversitesi 1942 yılında açılmış. Okuma yazma oranı yüksek,okullarda rusça ve ingilizce de okutuluyormuş.

UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi'ndeki Tonyukuk Yazıtları(Bain Tsokoto), Orhun Irmağı vadisinde dikilmiş, Göktürk Abidelerinden ikisi burada. Dört cepheli iki ayrı taştan oluşan yazıtlar yıpranmış da olsa(716-734) Bilge Tonyukuk tarafından  Türk edebiyatında Türk ve Türkçe isimleri geçen eserdir. 1897 yılında bulunmuş, Türk İşbirliği Ve Koordinasyon Ajansı (TİKA)işbirliği ile kazılar devam etmekte. 

Ülkenin en güzel yolunu burada göreceksiniz. Bomboş bir coğrafyada motorlu taşıt da olmayınca ''Her Moğol'un kendi yolu vardır ''gibi bir atasözleri de varmış.

Türk adının geçtiği yazılı ilk kaynak.

Ulusal içecek ''Airag'' kımız, fermente kısrak sütü, kaymak biraz ekşi ve yine ekşi ekmeklerle yeniyor.

Moğol Güreşi ulusal spor, Naadam Festivali 11,12,13 Temmuz ,güreş, okçuluk ve at yarışlarının yapıldığı festival. 2011 yılında 6 bin güreşçi sayısı ile Guinnes Rekorlar Kitabı'na girmiş.

Savaşçılık özelliği ve sporları ile eril bir toplum olarak görülse de kadının adı ve yeri var. ''Ben Hanlar Han'ı Cengiz Han, hepinizin Han'ıyım'' eşini göstererek ''Bu da benim Han'ım'' denildiği söylenen imparatorlukta hükümdarlık yapmış kadınlar var. Ekonomide ve Şamanizmde en yüksek konum kadının. Çocuklar üç yaşından itibaren anneleri tarafından at binmek konusunda eğitiliyor. Zorlu bir eğitim, çocuklar ata bağlanıyor ve at koşturuluyor. Bir iki yıl sonra yay ve ok eğitimi derken at üstünde uyuyabildiği için gece gündüz gidebilen dayanıklı savaşçılar yetişiyor.

Atların üzerinde durmayı sağlayan  ''Üzengi'' Moğol teknolojisiymiş.

At, eğimli ince kılıç,kompozit yay, ıslık çalan, alevli, tuzaklı oklar kullanan, Rusya'yı kışın  işgal edebilen tek ordu olan Moğol ordusunun güçlü askerleri, zırh altından ipek giymek zorunda imişler. İpeğin gücü ve dayanıklılığı ile yaralar derin olmasın diye. İdrarda bekletilmiş at derisinden yapılan zırhları hem kendileri giyiyor hem de atlarına giydiriyorlarmış.

İlk atlı posta teşkilatı Cengiz Han'ın torunu Kubilay Han tarafından kurulmuş. Posta sistemi''Yam'', at sürücüleri ''Yamsar''. Her elli kilometrede kurulmuş  at çiftlikleri sayesinde kurulan bu haberleşme ağı Çin'den gönderilen bir mesajı bir haftada Mısır'a taşıyabiliyormuş. Bakteriler içinde aynı hız söz konusu olunca  Avrupa'nın %65 i vebadan ölüyor.

Karakurum'daki Erdene Zuu Manastırı en eski Budist yapı, fotoğraf Aryabal Meditasyon Tapınağı'ndan. 

Moğolistan'ın kutsal güvenlik sistemi,  Yolda her tarafta bu adak tepelerini  göreceksiniz. Mavi kumaşların bağlandığı altında taşlar olan bu görüntüleri. Yerden bir taş alıp, etrafında dönüp, iyi dilek ve niyetlerinizi söyleyip siz de bir taş ekliyorsunuz. Mavi renk kutsal, Göktanrı rengi.

İki hörgüçlü devenin ve kar leoparı'nın ana vatanı.

Asya'nın en büyük dünyanın beşinci büyük çölü olan Gobi Çölü'nde ilk bilinen fosilleşmiş Dinozor yumurtası bulunmuş(1922). Kış aylarında -40 a inen sıcaklık, yazın+60 dereceye çıkıyormuş.Yeraltı suları olduğu biliniyor ancak hiç akarsu yok. Bozkır ot, çalı ve tarla fareleriyle kaplı.

Efsane de olsa dondurmanın bir kökeninin de Moğolistan olduğu söylenmekte.

Göçebe kültürün günümüzdeki görüntüleri,çobanların güncel giysileri, cep telefonları, yurtların turistik amaçlı kullanımları gibi...modern yaşama uyum sağlamışlar. Tarım yapılabilecek alanların azlığı nedeniyle meyve ve sebze Çin'den, yumurta Rusya'dan, et, süt bol ve etler çok lezzetli, sütü tuzlu içiyorlar. Et dışında yenen yemekler yoksulluk göstergesi imiş. Öyle ki Cengiz Han bir dönem balık tutup, yemiş.

Zengin maden kaynakları var, kömür, bakır ve altın başlıcaları. 1992 yılında Serbest Piyasa ekonomisine geçmiş.

1992 yılından beri kulanılan bayrak üç dikey şerit ve iki renkten oluşmakta. Mavi renk dayanışmayı ve umudu, kırmızı renk bağımzlığı simgeler. Sol kırmızı şeritin üzerindeki soyombo(sembol)de, ateş, güneş,ay, su,toprak ve ying-yang amblemleri görülüyor. Ateş refah ve bolluğu, alev dilimleri dünü, bugünü,yarını,güneş ve ay tüm  evreni, yönü yere çevrilmiş ok uçları ülkeyi korumayı, yatay çizgiler dürüstlük ve çalışkanlığı, ying ve yang zıt kutupları, iki dik sütun ise dostluğun gücünü (iki arkadaş duvardan dan daha güçlüdür) simgelemekte. Resmi dili Moğolca, para birimi Moğol Tugrigi. 

Turizm'in yükselen değerlerinden biri bulutlar ülkesi Moğolistan.